صرافی‌های غیرمتمرکز به کاربران این امکان را می‌دهند که ارزهای دیجیتال را مستقیماً از کیف پول‌های خود معامله کنند و کنترل کامل بر دارایی‌های خود داشته باشند. AMMها (Automated Market Makers) ، مانند یونی‌سواپ، دفتر سفارشات سنتی را با استخرهای نقدینگی جایگزین کرده‌اند. این سیستم به کاربران اجازه می‌دهد که فوراً معامله کنند،

بدون نیاز به تطبیق خریداران و فروشندگان و این امر معاملات غیرمتمرکز را کارآمدتر و در دسترس‌تر کرده است. صرافی‌های غیرمتمرکز ممکن است به‌ویژه برای مبتدیان کمی پیچیده‌تر به نظر برسند. شما باید کیف پول خود را مدیریت کنید، عبارت بازیابی (Seed Phrase) خود را ایمن نگه دارید و نحوه عملکرد کارمزدهای گس و بلاک‌چین‌ها را درک کنید.

از روزهای اولیه بیت‌کوین، صرافی‌ها نقش حیاتی در تطبیق خریداران و فروشندگان ارزهای دیجیتال ایفا کرده‌اند. بدون این بسترها که کاربران جهانی را جذب می‌کنند، نقدینگی بسیار پایین‌تر بود و هیچ راهی برای توافق بر سر قیمت دارایی‌ها وجود نداشت.

به‌طور سنتی، بازیگران متمرکز بر این حوزه تسلط داشتند. اما با پیشرفت سریع فناوری‌ها، تعداد فزاینده‌ای از ابزارها برای معاملات غیرمتمرکز به وجود آمده است.

در این مقاله، ما به صرافی‌های غیرمتمرکز ( Decentralized Exchanges یا DEX ) خواهیم پرداخت، مکان‌هایی برای معاملات که در آن‌ها هیچ واسطه‌ای لازم نیست.

صرافی غیرمتمرکز (DEX) چیست؟

یک صرافی غیرمتمرکز (DEX) یک پلتفرم معاملاتی ارز دیجیتال است که در آن می‌توانید دارایی‌های دیجیتال را مستقیماً با دیگران معامله کنید، بدون نیاز به واسطه. به‌طور نظری، هر نوع مبادله همتا به همتا می‌تواند یک معامله غیرمتمرکز باشد. اما در این مقاله، ما عمدتاً به پلتفرمی علاقه‌مندیم که عملکردهای اصلی صرافی‌های متمرکز را شبیه‌سازی می‌کند.

برخلاف صرافی‌های متمرکز، DEXها به شما اجازه می‌دهند کنترل کامل بر وجوه خود داشته باشید. این امر با قراردادهای هوشمند ممکن شده است که به‌طور خودکار معاملات را بر اساس شرایط خاص اجرا می‌کنند.

هنگامی که از یک صرافی متمرکز استفاده می‌کنید، به شرکت اعتماد می‌کنید تا ارزهای دیجیتال شما را مدیریت کند، همانند بانکی که پول شما را مدیریت می‌کند. در DEXها، هیچ‌کس دارایی‌های شما را نگه نمی‌دارد. در عوض، شما مستقیماً از طریق شبکه بلاک‌چین با دیگر معامله‌گران تعامل دارید.

نحوه‌ی عملکرد یک صرافی غیر متمرکز

در یک صرافی متمرکز معمولی، شما پول خود را واریز می‌کنید – چه فیات (از طریق انتقال بانکی یا کارت اعتباری/دبیت) یا ارز دیجیتال. وقتی ارز دیجیتال واریز می‌کنید، کنترل آن را از دست می‌دهید. البته نه از نظر کاربری، زیرا همچنان می‌توانید آن را معامله کنید، اما از نظر فنی. برای استفاده از آن در جای دیگر، باید وجوه خود را برداشت کنید.

شما مالک کلیدهای خصوصی وجوه نیستید، به این معنی که هنگام برداشت، از صرافی می‌خواهید که تراکنشی را به نمایندگی از شما امضا کند. هنگام معامله در یک صرافی متمرکز (Centralized Exchange یا CEX) تراکنش‌ها به‌صورت زنجیره‌ای (on-chain) انجام نمی‌شوند. در عوض، صرافی موجودی‌ها را در پایگاه داده خود به کاربران تخصیص می‌دهد.

روند کار در یک CEX بسیار ساده‌تر است، زیرا معاملات نیازی به تأیید بلاک‌چین ندارند و همه چیز در سیستم یک نهاد واحد انجام می‌شود. خرید و فروش ارزهای دیجیتال آسان‌تر است و محصولات و ابزارهای بیشتری در اختیار شما قرار می‌گیرد.

اما این ساده‌سازی به قیمت استقلال تمام می‌شود: شما باید به صرافی اعتماد کنید تا پول شما را مدیریت کند. در نتیجه، خود را در معرض خطرات مربوط به طرف مقابل قرار می‌دهید. اگر تیم صرافی با بیت‌کوین‌های شما فرار کند چه می‌شود؟ اگر یک هکر سیستم را مختل کند و وجوه را به سرقت ببرد چه اتفاقی می‌افتد؟

برای بسیاری از کاربران، این سطح از ریسک قابل‌قبول است. به‌ویژه اگر از صرافی‌های معتبر با سوابق قوی و اقداماتی که نقض داده‌ها را کاهش داده و از جرایم مالی جلوگیری می‌کند، استفاده کنند.

DEXها از برخی جهات شبیه به صرافی‌های متمرکز هستند اما در مواردی تفاوت‌های قابل‌توجهی دارند. ابتدا باید توجه داشت که چند نوع مختلف از صرافی‌های غیرمتمرکز در دسترس کاربران وجود دارد. وجه مشترک بین آن‌ها این است که سفارش‌ها در زنجیره (on-chain) اجرا می‌شوند (با استفاده از قراردادهای هوشمند) و کاربران در هیچ نقطه‌ای کنترل دارایی‌های خود را از دست نمی‌دهند.

برخی پیشرفت‌ها در زمینه صرافی‌های غیرمتمرکز زنجیره‌ای متقابل (cross-chain DEX) انجام شده است، اما محبوب‌ترین آن‌ها بر دارایی‌های موجود در یک بلاک‌چین واحد (مانند اتریوم یا BNB Chain) متمرکز هستند.

سفارش‌های زنجیره‌ای (On-chain order books)

در برخی از صرافی‌های غیرمتمرکز، همه چیز روی زنجیره انجام می‌شود (در ادامه در مورد روش‌های ترکیبی صحبت خواهیم کرد). هر سفارش (و همچنین تغییر یا لغو آن) در بلاک‌چین ثبت می‌شود. این روش شاید شفاف‌ترین رویکرد باشد، زیرا شما نیازی به اعتماد به یک شخص ثالث برای انتقال سفارش‌ها ندارید و هیچ راهی برای پنهان کردن آن‌ها وجود ندارد.

با این حال، این روش غیرعملی‌ترین گزینه است. از آنجا که شما از هر نود در شبکه می‌خواهید که سفارش را برای همیشه ثبت کند، باید هزینه‌ای بپردازید. همچنین لازم است منتظر بمانید تا یک ماینر پیام شما را به بلاک‌چین اضافه کند، که این امر تجربه را نیز پیچیده و زمان‌بر می‌کند.

سفارش‌های خارج از زنجیره (Off-chain order books)

دفتر سفارش‌های خارج از زنجیره در روزهای اولیه دیفای (DeFi) رایج‌تر بود، اما اکنون توسط گزینه‌های دیگری جایگزین شده است. این روش همچنان در برخی موارد غیرمتمرکز محسوب می‌شود، اما به‌جای اینکه هر سفارش در بلاک‌چین ثبت شود، در جای دیگری میزبانی می‌شود.

برای مثال، ممکن است یک نهاد متمرکز کاملاً مسئول دفتر سفارش باشد که این موضوع آن‌ها را نسبت به انواع دیگر DEXها «کمتر غیرمتمرکز» می‌کند. این مدل همچنین برخی خطرات را به همراه داشت. اگر نهاد مسئول مخرب بود، می‌توانست بازار را به نفع خود دستکاری کند (مانند انجام frontrunning یا ارائه نادرست سفارش‌ها)

بازارسازهای خودکار (AMM-Automated Market Makers)

مدل بازارساز خودکار (AMM) ایده دفتر سفارش‌ها را کنار می‌گذارد. این مدل به سفارش‌دهنده یا سفارش‌گیرنده نیازی ندارد؛ تنها چیزی که لازم است کاربران، نظریه بازی و اندکی جادوی فرمولی است.

در حال حاضر، این گزینه در دنیای DEXها محبوب‌ترین است. به‌جای دفتر سفارش، AMMها از چیزی به نام استخرهای نقدینگی استفاده می‌کنند. این استخرها زمانی ایجاد می‌شوند که کاربران ارزهای دیجیتال خود را در یک استخر مشترک سپرده‌گذاری می‌کنند و معاملات بر اساس یک فرمول که قیمت را تعیین می‌کند، انجام می‌شود. مزیت آن چیست؟ شما می‌توانید در هر زمان بدون نیاز به منتظر ماندن برای تطبیق خریدار یا فروشنده، معامله کنید.

برای مثال، یونی‌سواپ، یکی از معروف‌ترین AMMها، از یک فرمول ثابت محصولی (x * y = k) برای تعیین قیمت‌ها استفاده می‌کند. تأمین‌کنندگان نقدینگی با مشارکت در این استخرها کارمزد دریافت می‌کنند، که این امر به حفظ کارکرد سیستم کمک می‌کند.

جزئیات AMMها به نحوه پیاده‌سازی آن‌ها بستگی دارد. به‌طور کلی، آن‌ها مجموعه‌ای از قراردادهای هوشمند را به هم متصل می‌کنند و مشوق‌های هوشمندانه‌ای ارائه می‌دهند تا مشارکت کاربران را تضمین کنند.

DEXهای مبتنی بر AMM که امروزه در دسترس هستند، معمولاً نسبتاً کاربرپسند هستند و با کیف‌پول‌هایی مانند MetaMask یا Trust Wallet ادغام می‌شوند. با این حال، همانند سایر انواع DEXها، برای انجام معامله باید یک تراکنش زنجیره‌ای انجام شود.

DEXهای محبوب

اکنون که درباره نحوه عملکرد DEXها صحبت کردیم، بیایید به برخی از بازیگران بزرگ اشاره کنیم:

Uniswap

یونی‌سواپ یک AMM محبوب است که معاملات را آسان و غیرمتمرکز می‌کند. مدل استخر نقدینگی، پشتیبانی چند زنجیره‌ای و سهولت استفاده آن را به یکی از محبوب‌ترین DEXها تبدیل کرده است.

SushiSwap

سوشی‌سواپ که در ابتدا یک فورک از یونی‌سواپ بود، مدل اصلی را با معرفی ویژگی‌های اضافی مانند توکن‌های حاکمیتی و پاداش‌های استخراج نقدینگی گسترش داد و کاربران را با مشوق‌های منحصربه‌فرد خود جذب کرد.

PancakeSwap

پنکیک‌سواپ که بر روی زنجیره هوشمند BNB (BSC) ساخته شده است، به دلیل کارمزدهای پایین‌تر خود در مقایسه با DEXهای مبتنی بر اتریوم شناخته شده و به انتخابی محبوب برای انواع کاربران تبدیل شده است.

مزایای استفاده از DEX

DEXها نسبت به صرافی‌های متمرکز مزایای جالبی ارائه می‌دهند:

مالکیت شخصی دارایی‌ها:

شما می‌توانید مستقیماً از کیف پول خود متصل شوید و معامله کنید و کنترل کامل بر دارایی‌های خود داشته باشید. نیازی به اعتماد به شخص دیگری برای مدیریت وجوه شما نیست.

دسترسی جهانی

هر کسی که یک کیف پول ارز دیجیتال و اتصال به اینترنت داشته باشد، می‌تواند از DEX استفاده کند.

معاملات توکن‌های فهرست‌ نشده:

توکن‌هایی که در صرافی‌های متمرکز لیست نشده‌اند، همچنان در DEXها قابل معامله هستند، به شرطی که عرضه و تقاضای کافی وجود داشته باشد.

شفافیت:

هر معامله و اقدام روی بلاک‌چین ثبت می‌شود، به این معنی که هر کسی می‌تواند تراکنش‌ها را بررسی کند. این ویژگی سطح بالایی از اعتماد ایجاد می‌کند.

چالش‌ها و ریسک‌های استفاده از DEX

مثل هر چیز دیگری، DEXها بی‌عیب نیستند. برخی مواردی که باید به آن‌ها توجه کنید عبارت‌اند از:

ریسک قراردادهای هوشمند:

DEXها به قراردادهای هوشمند متکی هستند که کیفیت آن‌ها به کدی بستگی دارد که بر اساس آن نوشته شده‌اند. اگر باگی یا نقصی وجود داشته باشد، ممکن است توسط هکرها سوءاستفاده شود و منجر به خسارات جدی شود.

مشکلات نقدینگی:

DEXهای کوچک‌تر ممکن است نقدینگی کافی نداشته باشند، به این معنی که ممکن است در یافتن خریدار یا فروشنده برای معامله خود دچار مشکل شوید. این امر می‌تواند به اسلیپیج (slippage) منجر شود، جایی که قیمتی که می‌پردازید بیشتر از انتظار است.

تجربه کاربری:

DEXها ممکن است برای مبتدیان پیچیده باشند. شما باید کیف پول ارز دیجیتال خود را مدیریت کنید، عبارت بازیابی خود را ایمن نگه دارید، کارمزدهای گس را بشناسید و نحوه انجام تراکنش‌های بلاک‌چین را درک کنید. این فرآیند به سادگی ورود به یک حساب کاربری در صرافی متمرکز نیست.

فورن‌ترانینگ (Frontrunning):

در DEXها، زمانی که یک معامله ارسال می‌کنید، دیگران می‌توانند آن را قبل از پردازش ببینند. اگر کسی با هزینه تراکنش سریع‌تر وارد عمل شود، می‌تواند معامله شما را با قیمت بهتری انجام دهد.

کارمزدها:

بسته به بلاک‌چینی که استفاده می‌کنید، کارمزدها می‌توانند نسبتاً بالا باشند، به‌ویژه زمانی که شبکه شلوغ است.

آینده DEXها چیست؟

با پیشرفت در راه‌حل‌های مقیاس‌پذیری لایه ۲ (مانند رول‌آپ‌ها و سایدچین‌ها)، احتمالاً شاهد تراکنش‌های سریع‌تر و ارزان‌تر خواهیم بود.

علاوه بر این، حاکمیت از طریق سازمان‌های خودمختار غیرمتمرکز (DAOs) در حال محبوب شدن است. بسیاری از DEXها توکن‌های حاکمیتی معرفی کرده‌اند که به کاربران اجازه می‌دهند درباره تصمیمات مهم رأی دهند. این موضوع به جامعه کنترل بیشتری بر آینده پلتفرم می‌دهد.

یکی دیگر از حوزه‌های هیجان‌انگیز، معاملات بین زنجیره‌ای (cross-chain trading) است که به کاربران اجازه می‌دهد دارایی‌ها را بین بلاک‌چین‌های مختلف معامله کنند. اگرچه این فناوری هنوز در مراحل اولیه خود است، اما می‌تواند یک تغییر اساسی در کاربری DEXها ایجاد کند و آن‌ها را متنوع‌تر و کاربرپسندتر کند.

کلام آخر

صرافی‌های غیرمتمرکز (DEX) در حال تغییر نحوه تفکر ما درباره معاملات ارزهای دیجیتال هستند. با حذف واسطه‌ها، ارائه کنترل دارایی‌ها به کاربران و فراهم کردن دسترسی جهانی به خدمات مالی، آن‌ها جایگزینی جذاب برای صرافی‌های متمرکز ارائه می‌دهند.

در حالی که هنوز چالش‌هایی برای غلبه بر آن‌ها وجود دارد، آینده امیدوارکننده به نظر می‌رسد. با افزایش تعداد کاربران در حوزه امور مالی غیرمتمرکز (DeFi)، احتمالاً DEXها نقش بزرگ‌تری در نحوه معامله و مدیریت دارایی‌های دیجیتال ما ایفا خواهند کرد.

اگر به معاملات غیرمتمرکز علاقه دارید، ممکن است DEX ارزش بررسی داشته باشد. فقط به یاد داشته باشید که تحقیقات خود را انجام دهید، کلیدهای خصوصی‌تان را ایمن نگه دارید و از خطرات آگاه باشید.